Geschiedenis

Er was een tijd dat er geen Bonaire was.
In de diepte van de zee spuwden kraters lavama's,
toen waren er krachten die een heuvelachtig deel boven het water verhieven.
Drie keer verdween Bonaire weer onder zee.

Bonaire was ooit verbonden met Venezuela.

De oudste delen van het eiland vind je in het noordwesten, achter Rincon en in de Washikemba formatie.
Als je over dit verleden nadenkt, hoe komt het dan dat er op dit eiland, dat uit de zee is ontstaan, duizenden planten en dieren zijn? In plaats van veel andere eilanden was Bonaire verbonden met het vasteland, in dit geval Venezuela.
Op dat moment plantte het organisme zich voort op het eiland totdat op een dag de bodem zakte en Bonaire werd omringd door water.

Rond 1.000 voor Christus arriveerden de eerste kolonisten op Bonaire. Het waren de Caiquetío-indianen uit Venezuela. Indiaanse inscripties in Bolivia, Spelonk en bij Onima zijn overblijfselen van het verblijf van deze indianen op Bonaire.

Red plantage Bolivia

We denken dat deze site je een goede indruk geeft waarom we Plantage Bolivia moeten redden.

Er is veel geschreven over de geschiedenis van Bonaire. Om de geschiedenis van Bonaire te vertellen hebben we gekozen voor de veertien artikelen die pater Paul Brenneker heeft gepubliceerd in Amigoe di Curaçao 1943: "Geschiedenis van Bonaire". De delen die relevant zijn voor Bolivia vind je hier en zijn vertaald naar het Engels.

Pater Paul H.F. Brenneker (Venlo, 7 mei 1912- Willemstad, 7 februari 1996), een bevlogen katholieke geestelijke van de Orde der Dominicanen, liet bij zijn dood een grote culturele nalatenschap na, waaronder meer dan honderd publicaties, prenten, foto's, gedichten, een grote collectie geluidsopnamen van liederen en verhalen en duizenden kunstvoorwerpen.

Met dank aan het Erfgoedcentrum van het Nederlandse Kloosterleven.

Indisch

Op het vasteland leefden de vele indianenstammen niet altijd in vrede met elkaar. Het voortdurende oorlogsgevaar en de zware verliezen door roof en plundering zorgden ervoor dat veel Indiaanse stamhoofden op zoek gingen naar veiliger oorden. Bij helder weer zag men in het noorden de vage schaduwen van vrij grote eilanden. Sommigen waagden zich dan in hun kleine bootjes en bereikten na veel moeite het doel. Volgens gefundeerde gissingen kreeg Bonaire zo zijn eerste bewoners.

Het land was goed. De Indiaan, die een geboren jager en visser is, kon hier leven. Er was overvloedig eetbare vis. De zee leverde hen ook Carco's, zeeslangen en cocolishi's. In die tijd leefden er nog konijnen en herten op het eiland; en leguanen kropen in ongekende aantallen rond. De grond, zonder cultivering produceerde ook eetbare dingen, zoals: Calbas zaden, de stengels van de Bringa mosa, de dikke, vlezige bladeren van de Pita, die in stukken gesneden eetbare koekjes werden.Deze koekjes worden nog steeds gegeten en dragen de naam Indiaanse koekjes.

Het eiland staat ook vol met Cadushi en Jatu, waarvan de jonge scheuten en vruchten eetbaar zijn. Door de aanwezigheid van zoetwaterbronnen was er ook enige landbouw mogelijk. Als ze wat vee hadden meegebracht, wat heel goed mogelijk was, want er is zeker enige relatie geweest tussen de Indiaan die achterbleef en degene die vertrok, was Bonaire - in ieder geval in de ogen van een Indiaan - een goed land om in te wonen.

Of dezelfde indianen hier zijn blijven wonen, of dat er ook andere stammen zijn bijgekomen, of dat de een de ander heeft verdreven, weten we niet. Als Bonaire bewoond werd door dezelfde stam als die van Curaçao, dan waren de eerste bewoners de Caquetías, een stam van de Arowaks. Veiligheid en de behoefte aan zoet water hebben hen gedwongen zich te vestigen in de noordoosthoek van het eiland, in de hak van de Bonairiaanse schoen.

Talloze vreemde tekeningen op de wanden van grotten en holen wijzen ons meer precies, waar ze
woonden voornamelijk: Spelonk, Fontein, Seru Pungi, Onima en Seru-Grita-Kabai. Die tekeningen zijn mysterieuze figuren. Geen mens heeft ze nog kunnen ontwarren. Op een paar uitzonderingen na stelt geen van hen iets specifieks voor, althans volgens ons begrip. Het zijn cirkels en kruizen, punten, strepen en tilde. Na lang zoeken vind je sporadisch iets dat lijkt op een slang, een vis, een hagedis of een krab. Het zijn waarschijnlijk een soort familiemerken. Het materiaal waarmee ze beschilderd zijn, is ook raadselachtig. Dat ze na zoveel honderd jaar nog niet vergaan zijn, doet ons sterk vermoeden dat er een minerale en geen plantaardige verfstof is gebruikt. De meeste zijn rood, sommige zijn zwart. Rood kan gekleurde aarde zijn, een soort aarde die ook op Bonaire voorkomt. Een paar jaar geleden werd er gegraven voor de wegen net ten noorden van Mentor. Er werd toen een pijp of ader gevonden waaruit, in korrelvorm, de roodbruin gekleurde aarde rolde.

Wat de Indianen ons ook hebben nagelaten zijn hun stenen bijlen. Omdat ze geen ijzer kenden, gebruikten ze stenen werktuigen. Glad geslepen stenen, van een steensoort die op Bonaire niet voorkomt, werden op een stuk hout gebonden of lieten ze erin groeien: dat was hun bijl. Kerfde de scherpe kant af, dan werd de steen weggegooid en een nieuwe genomen. Daarom worden er vandaag de dag nog steeds veel van die bijlen gevonden, maar bijna allemaal beschadigd of gebroken. De inheemse bevolking bewaart ze zorgvuldig en gebruikt ze als amulet tegen blikseminslag. Het zijn de zogenaamde donderstenen, die in alle volken voorkomen.

De oudste bewoners hebben hun eiland zeker een naam gegeven. We weten niet precies hoe het was. Maar in de loop der tijd is die naam op heel verschillende manieren uitgesproken en geschreven. In de oude geschriften vind je Bonari, Buinari, Boynare of Banari. Mogelijk zit in al deze variaties een Indiaas "banare", wat metgezel betekent, en hebben de eerste bewoners het eiland een metgezel van Curaçao genoemd.

(Afbeelding credit: Rotstekeningen van Curaçao Aruba en Bonaire, P. Wagenaar Hummelinck, 1953-1972)

Plantage

Plantage Bolivia is gevestigd in het noordoosten van Bonaire en bestrijkt een gebied van ongeveer 3.000 hectaredie goed is voor een tiende van het hele eiland.

Er is beperkte kennis over slavernij in deze gebiedvoornamelijk omdat het archiefs van de eerste West-Indische Compagnie (WIC) verloren is gegaan, en er was een gebrek aan schriftelijke verslagen over Bonaire in de zeventiende en achttiende eeuw. Bonaire was onder de afhankelijkheid van Curaçaoen zijn betekenis lag in het feit dat hij Curaçao's opslagplaats, strafkolonie en, vanaf ongeveer 1820, een broedplaats voor nieuwe slaven. De beschikbare historische informatie is meestal afkomstig van mondelinge geschiedenis (een belangrijke bron voor Bonairegeschiedenis) en reconstructie en interpretaties van latere bronnen [*].

Oorspronkelijk bekend als Broheta tijdens ten tijde van de WIC, het gebied werd later Bolivia in 1868 nadat het grootste deel van Bonaire was geveild. In de veiling brochureDe regering beval Broheta als volgt aan:

"Het is heel geschikt voor veeteelt, omdat er natuurlijke zoetwaterbronnen zijn en enkele gevestigde werken om het wilde vee op te drijven; aan de zuidkant is er ook veel hout van de bovengenoemde houtsoorten."

De "werken opgezet aangeduid als het koraal structuren die werden gebruikt om het vee te stallen. De genoemde houtsoorten waren Wayaká (Pokhout, Guaiacum officinale) en Brasil (Kampèshi, Verfhout, Haematoxylon brasiletto). De nieuwe eigenaar,Ernst Barend Hellmund, genaamd de plantage Bolivia.

Hellmund zag potentieel in het gebied, waarschijnlijk door de beschikbaarheid van hout en de kans voor veeteelt van het verhogen. Historische kaarten [**] geven echter aan dat Bolivia niet of nauwelijks voor landbouw werd gebruikt. Slechts op een klein aantal plaatsen (waarschijnlijk vanaf de tijd van de Spanjaarden) wordt sorghum verbouwd en (vanaf ongeveer 1840) ook Aloë vera. Het grootste deel van het gebied werd ongeschikt geacht voor landbouw vanwege de kalkstenen bodem. Desondanks werd in het gebied extensieve veeteelt bedreven, waaronder geiten, schapen, ezels, varkens, koeien en paarden die eeuwenlang vrij rondliepen.

Bolivia was waarschijnlijk nooit bewoondzelfs niet door de oorspronkelijke bewoners bekend als Caiquetio. Deze inheemse mensen lieten hun sporen in de vorm van rotstekeningenen nadat ze tot slaaf waren gemaakt door de Spaanse kolonisten, werden ze naar Hispanola gebracht. A enkele tientallen Caiquetios waren teruggebracht naar Bonairerond 1515 om vee en watervoorraden te beheren.

Enslaafde individuen werden gebruikt als goedkope arbeidskrachten door zowel de Spanjaarden als de WIC. Vanaf 1636, Toen de WIC controle kreeg over Bonaire, werden tot slaaf gemaakte mensen, waaronder Afrikanen... om in de zoutpannen te werken, in het zuiden van Bonaire, en vee beheer, voornamelijk gericht op geiten en schapen. Desedieren waren gefokt voor het vlees, de huid en de mest, die essentieel waren producten voor het aantal inwoners van Curaçao. In Bolivia wordt al sinds de Spaanse bezetting aan veeteelt gedaan.

Het beheer van het vee en het gebied tijdens de WICcontrole en later door de overheid van 1793 stond onder toezicht van tot slaaf gemaakte mensen die bekend stonden als "bombas". Deze mensen hielden toezicht op andere tot slaaf gemaakte arbeiders, voorzagen de dieren van water en hielden ze tijdens het slachten in bedwang. De leefomstandigheden van bombas en slaven in Broheta zijn onbekend, maar aangenomen wordt dat ze buiten sliepen of in zelfgemaakte hutten van hout, modder, gedroogde mest en bladeren, vergelijkbaar met de huisvesting van slaven in de zoutpannen.

Na de 1868 veilingdrie opzichtershuizen met bijgebouwen werden gebouwd in Bolivia - één in het oosten, een in de midden, en een in de westen. DeSommige gebouwen zijn weliswaar vervallen, maar bestaan nog steeds en kunnen mogelijk worden gerestaureerd. Na de emancipatie gingen sommige bevrijde slaven van Rincon mogelijk verhuizen naar Bolivia en kan zijn begonnen met werken voor de nieuwe eigenaar. MaarWaar en hoe ze leefden in Bolivia is onbekend.

Sporen van de oorspronkelijke bewoners kunnen gezien in Bolivia door tekeningen op de muren en plafonds van grotten en schuilplaatsen in de kalksteenwand van het hoger gelegen plateau. De meest bekend grot is Spelonkmet meer dan 300 tekeningen volgens aan pastoor Brenneker. De in de buurt Roshikiri-grot is minder bekend maar heeft ook drauwingen door de Caiquetios. Er kunnen nog veel meer grotten en schuilplaatsen zijn langs de zeven kilometer lange noordelijke kalksteenwand van Bolivia die blijven onontgonnen vanwege beperkte financiële middelen en dichte begroeiing.

In tegenstelling tot de meer zichtbare sporen van slavernij in de zoutpannen, zijn de bewijzen van slavernij in Bolivia subtieler en is er kennis voor nodig om ze te identificeren. Deze sporen gaan terug tot het tweede Engelse interim-bestuur, dat duurde van 1807 tot 1816. Tijdens deis tijd verhuurde het Engelse bestuur het hele eiland, inclusief de 300 tot slaaf gemaakten, aan Joseph Foulke, een Noord-Amerikaanse koopman en reder die getrouwd was met de zus van Louis Brion en een scheepswerf op Curaçao bezat. Foulke was actief betrokken bij de exploitatie van de rijkdommen van Bonaire, met name de Pokhout en Verfhout bomen. Pokhout bekend om zijn langzame kwekene en rijke olie-inhoud gebruikt voor het maken van katrollen, en Verfhout bomen, gewaardeerd om zijn pigment gebruikt in de Europese lakenindustriewaren in die periode overvloedig aanwezig in Bolivia.

Veel van die bomen eeuwen–oud bomen werden tussen 1810 en 1816 in opdracht van Foulke gekapt door tot slaaf gemaakte mensen. Niet alle bomen werden echter met succes geveld. In het huidige Bolivia staan nog steeds groepen zeer oude Verfhout en solitaire Pokhout bomen die getuigen van die tijd. De grootste en oudste bomen van beide soorten worden gespaard omdat ze te groot en te zwaar waren om te vervoeren. Sommige van deze bomen littekens dragen van de kappoging, zoals genezen wonden op de stammen waar dikke takken werden afgezaagd.Deze bomen dienen als stille getuigen van het eilandvan de ontbossing in die periode en worden door botanici beschouwd als historische monumenten.

In de afgelopen eeuwen, Bolivia is zonder menselijke activiteit. Sinds 1499 is extensieve veeteelt de belangrijkste activiteit in het gebied. Na de exploitatieperiode van Foulke is er weinig menselijke interventie geweest. Er was een kort voorstel in het midden van de 20e eeuw.^th eeuw om van de Spelonkgrot een casino en bordeel te maken[***], maar het plan ging niet door. Het gebied is echter negatief beïnvloed door de intensieve begrazing door duizenden geiten die eigendom zijn van twee of drie individuen. Deze begrazing heeft het gebied en de flora onder druk gezet, waardoor zaailingen moeilijk kunnen gedijen. Tests hebben aangetoond dat vermindering van het aantal van grazers aanzienlijk zou snel leiden tot het herstel van de oorspronkelijke vegetatie.

[Bonaire van Indianen tot Toeristen, Dr. Joh. Hartog, 1957
[**] Westerman en Zonneveld 1956
[***] Amigoe, 17 maart 1969

Nederlands